Door het stoken komen in huis meer schadelijke stoffen in de lucht, ook als het binnen niet rokerig is. Buitenshuis kunnen de schadelijke stoffen in de lucht blijven hangen, vooral bij windstil en mistig weer.
Een rapport van de GGD en de Universiteit Utrecht waarschuwt voor fijnstof die in de rook uit houtkachels zit. De klachten van buren die last hebben van de rook, moeten serieus worden genomen, want er zijn gezondheidsrisico’s. Bij acht op de tien gezinnen zit er te veel fijnstof in de lucht. Volgens kachelverkoper Klaas Tigchelaar uit Heerenveen worden de problemen voor een groot deel veroorzaakt door verkeerd stoken van een houtkachel. Vaak is het hout te nat. Hout zou op zijn minst een of twee jaar moeten liggen drogen voordat het opgestookt wordt. Verder wordt het hout vaak van onderen aangestoken. Het is beter om het hout aan de bovenkant aan te steken. Dat geeft meer zuurstof en een betere verbranding, wat weer zorgt voor minder schadelijke rook. 
Cookstoves kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen van klimaatverandering en kunnen miljoenen levens redden. Met de financiering van deze zuinige, schone kooktoestellen in ontwikkelingslanden kan Nederland volgens Sible Schöne, programmadirecteur van het HIER Klimaatbureau, eenzelfde rendement bereiken als met de klimaatdoelen in het Nederlandse Energieakkoord, bedoeld voor de omslag naar duurzame energie. Voor nog geen tiende van de kosten.
In een brief aan de Tweede Kamer pleiten dertien organisaties en bedrijven, variërend van Philips tot Hivos en het FairClimateFund, er daarom vandaag voor dat Nederland doorgaat met het financieren van projecten voor schoner koken. De organisaties willen tot 2020 in ontwikkelingslanden tien miljoen kooktoestellen verspreiden. Maar de huidige projecten worden nog betaald uit de 500 miljoen euro extra ontwikkelingsgeld voor duurzame energie van het kabinet-Balkenende IV (CDA, PvdA, CU) uit 2007. En die pot, waarvan zo’n 100 miljoen euro naar kooktoestellen ging, is in 2017 leeg.
Gedroogde mest
Volgens Wim van Nes, van ontwikkelingsorganisatie SNV, koken wereldwijd circa 2,9 miljard mensen op ‘vaste brandstof’. In steden is dat vooral houtskool, op het platteland veelal hout of gedroogde mest. Bij de verbranding daarvan komt veel roet vrij en zo wordt koken een ongezonde bezigheid. „Zo’n simpel houtvuurtje binnenshuis wordt ook wel the silent killer in the kitchen genoemd”, zegt Van Nes. „Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie sterven jaarlijks meer dan vier miljoen mensen aan longaandoeningen door het koken op hout.” Dat is het vijfvoud van het aantal doden dat malaria eist.
De cookstoves zijn er in soorten en maten. Maar voor alle varianten geldt dat ze veel minder brandstof nodig hebben en dat de brandstof optimaal wordt benut. Dat betekent dat cookstoves niet alleen goed zijn voor de gezondheid van de gebruikers, maar ook kan helpen om houtkap en bosdegradatie te voorkomen. Ook kunnen vrouwen – en vaak ook kinderen – meer tijd aan andere dingen besteden, omdat ze anders uren bezig zijn met het sprokkelen van hout.
Klik of tab op de NRC-logo’s voor meer informatie
Daarnaast zijn de cookstoves goed voor het klimaat. Een gemiddeld apparaat bespaart 1,2 ton kooldioxide per jaar. „Dat is ongeveer net zo veel als tien zonnepanelen”, zegt Schöne. „En dat voor maar een paar tientjes per jaar.”
De houtvuurtjes worden ook wel the silent killer in the kitchen genoemd
De tien miljoen kooktoestellen die de ontwikkelingsorganisaties tot 2020 willen financieren, leveren dus een besparing op van bijna 12 megaton CO2: 5 procent van de totale Nederlandse uitstoot van broeikasgassen. En dat voor enkele tientallen miljoenen euro’s. „Ter vergelijking, het Energieakkoord levert 13 tot 17 megaton CO2 op”, zegt Schöne.
De doorbraak voor de zuinige kooktoestellen kwam volgens Wim van Nes een jaar of vijf geleden. De eerste projecten verliepen vaak moeizaam. „Dat kwam door de afwezigheid van het bedrijfsleven”, zegt Van Nes. „Veel aandacht ging naar het product zelf. Terwijl die juist gericht zou moeten zijn op de markt.”
Maar ook nu blijven volgens Van Nes genoeg uitdagingen over. „Het belangrijkste is dat de lokale bevolking de voordelen gaat zien. Daarvoor moeten mensen oude gewoontes loslaten. Het is net als met sanitatie. Mensen moeten eerst begrijpen dat het niet verstandig is hun behoefte in de openlucht te doen.”
Het ministerie van Buitenlandse Zaken wil niet vooruitlopen op een onafhankelijke evaluatie van de projecten die met de 500 miljoen euro aan ontwikkelingsgeld zijn gefinancierd. Het rapport komt volgende maand en wordt, met een aanbeveling van het ministerie, naar de Kamer gestuurd.
De verwachting is dat het ministerie de voordelen van deze vorm van ontwikkelingssamenwerking wel ziet. Net als andere landen heeft Nederland beloofd bij te dragen aan klimaatfinanciering voor arme landen. Daar passen de cookstoves goed in. Het helpt dat ze direct de levens verbeteren van de allerarmsten. Want juist daarop is het beleid van minister Ploumen gericht.
Stop Fijnstof Uit Houtrook 